SAĞLIK / Yetişkinlikte Dikkat Eksikliği

SAĞLIK
Yetişkinlikte Dikkat Eksikliği
Gülistan Araştırma

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu denilince çocukluk çağı rahatsızlığı akla gelir. Çünkü çoğu zaman çocuklukta, okul çağında fark edilmektedir. Aslında Dikkat Eksikliği ergenlik ve yetişkinlik çağında da belirtileri azalsa veya değişse de devam edebilen bir rahatsızlıktır.
Dikkat eksikliğinin toplumda görülme sıklığı çocuklukta % 8, ergenlikte % 6 ve erişkinlikte % 4 olarak bildirilmektedir. Bunun sebebi, çocukluk çağında daha çok etrafı rahatsız eden hiperaktivite, dürtüsellik gibi belirtiler yoğun olduğu için daha fazla şikayet edilmesidir. Sınıfta oturamayan, koşturup duran, sessiz olması gerekirken tuhaf sesler çıkaran ve derslerde geri kalan çocuklar hızlı fark edilir. Yetişkinlikte ise bu özellikler azalır. Ancak iş hayatında ve evlilik hayatındaki görevlerini aksatması, sorumluluklarını unutması ve ihmal etmesi, işlerini yetiştirememesi, zamanını yönetememesi, önemli konularda karar verememesi, hesap yapmak gibi işlere dikkatini verememesi, uzun çalışmalara konsantre olamaması, dikkatini sürdürememesi gibi belirtiler görülür.
Dikkat Eksikliği bazı yetişkinlerde iş hayatını, sorumluluklarını, evliliğini etkileyecek kadar zorluklara ve aksamalara sebep olabilir. Görev ve sorumluluklardan kaçınma, işleri erteleme, başladığı işi bitirememe, detaylara dikkat etmede zorluk çekme, çabuk sıkılma, uzun sürebilecek aktivitelerden bunalma ve uzak durma gibi davranışların altında Dikkat Eksikliği sorunu olabilir.
Bu problemler birçok zaman bu sorunu yaşayan kişilerin toplumda başarısız görülüp damgalanmasına yol açar. Bir yetişkinden beklenen ailevi, sosyal ve mesleki sorumlulukların yerine getirilememesinden dolayı oluşan etiketlenme, suçlanma ve bazen dışlanma hali, yetişkin DEHB’li hastalarda başka psikiyatrik sıkıntıların oluşmasına zemin hazırlayabilir.
DEHB çocukluk ya da erişkin döneminde, sadece hastaları değil hastaların ailelerini ve çevrelerini de etkiler. Bilhassa ergenlik ve gençlik çağında DEHB varlığı, riskli davranışlara sebep olması açısından önemlidir. Bazı kişilerde dürtüsellik ve karşı gelme bozukluğu daha baskın olduğu için madde bağımlılığı, kanunlara ve sosyal düzene uyumsuz davranışlar görülebilir. Bazı kişilerde ise akademik alanda ve iş başarısında düşüklük ve kendine güven kaybı sebebiyle ailevi ve sosyal ilişkilerin bozulması durumu görülür. Bu da zamanla başka psikiyatrik rahatsızlıkları tetikleyebilir.
Toplum tarafından asi ve işe yaramaz olarak yaftalanan bu kişiler aslında tedavi edilebilir. Unutulmaması gerekir ki, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) çocukluk çağında başlayan, etkisi tüm bir yaşama yayılabilen, süreğen bir nöropsikiyatrik bozukluktur.
Zamanımızda genetik ve beyin görüntüleme araştırmaları bu bozukluğu anlayabilmemiz yönünde önemli adımlar atılmasını sağlamıştır. Doğru teşhis konulduğunda tedavisinde başarılı olunan bir psikiyatrik rahatsızlıktır. Siz veya sevdikleriniz bu gibi sorunlar yaşadığınız durumda çekinmeden bir psikiyatri polikliniğine başvurup yardım alabilirsiniz.
Kadınlarda da Görülür
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu daha çok hiperaktiflik özelliği ile dikkat çektiği için erkek çocuklarda daha sık görülen bir rahatsızlık olarak bilinir. Çünkü çocukluk döneminde sınıfta uyumsuz davranarak öğretmene sıkıntı çıkaran özellik daha çok hiperaktivite özelliği olmaktadır. Aslında dikkat eksikliğinin üç çeşidi bulunur. Hiperaktiflik özelliği bulunmayan, daha çok derslere ve dikkat isteyen çalışmalara konsantre olmayı zorlaştıran sadece Dikkat Eksikliği sendromu kızlarda da aynı oranda görülmektedir.
Hiperaktivite özelliği olmayan dikkat eksiliğinde günlük işleri ve görevleri düzenli ve itinalı bir şekilde yapmakta zorlanma hali görülür. Ev hanımlarında alışveriş, temizlik, çocuk eğitimi gibi bir arada yürütülmesi gereken görevleri organize etmekte güçlük çekme, unutkanlık, işleri öncelik sırasına göre dizememe, zamanında yetiştirememe konusundaki sıkıntılar şikayetlere sebep olur.
Mesela Dikkat Eksikliği olan bir hanım alışverişe gittiğinde evdeki eksikleri almayı unutup, evde zaten var olan gereksiz şeyleri alabilir. Misafir ağırlaması gerektiğinde temizlik, alışveriş, ikramların hazırlanması gibi işleri organize edemez ve zamanında yetiştiremez.
Çocuğun bakımını ve terbiyesini uzun süre ihmal edebilir. Tuvalet terbiyesi gibi çocuğa zaman zaman tuvalete gitmeyi hatırlatma, takip etme gerektiren işlerde çok zorlanır.
Dikkat Eksikliği sorunu yaşayan kişilerin dikkati sık sık dağılır. Kendileri de aynı anda birkaç iş birden yapmaya kalkışmaya veya dikkatlerini dağıtan şeylerle meşgul olmaya eğilimlidirler. Mesela ocağa yemek koyup sonra cep telefonuna dalarlar ve yemek yanar. Bu şekilde işler iyice sarpa sarar.
Dikkat Eksikliği ile birlikte görülen bir başka özellik de dürtüsellik olabilir. Bu da hemen zevk veren şeylere düşkünlük ve kendini alıkoyamamaya sebep olur. Mesela bu kişilerde duygusal yeme bozuklukları ve obezite görülür. Pazartesi katı bir diyet yapmaya başlayıp salı günü tıka basa tatlı yemek gibi aşırılıklarla savrulurlar. Bazı kişilerde alışveriş aşırılığı olabilir. Kredi kartı ile alışverişe çıkınca aşırı ve gereksiz alışveriş yapabilirler. Çünkü çoğu zaman satın aldıkları şeyleri bir dolaba atar ve unuturlar, sonra benzerini tekrar alırlar. Dolabı hiç düzenlemedikleri için bunu fark etmezler.
Bu ve benzeri yanlışları devamlı olarak yaptıkları için ilişkileri de sıklıkla bozulur. Bu durumda da sevilmiyorum, mutlu değilim, diye başka yanlışlara sürüklenebilirler. Bu sebeple eşinde böyle sıkıntılar olduğunu gören kişilerin ona kızıp bağırmak yerine bir psikiyatra götürmesi çok faydalı olur.
Genellikle kadınlarda Dikkat Eksikliği problemi pek akla gelmediği için bu gibi durumlar pasaklılık, sorumsuzluk olarak görülüp yaftalanır. Teşhis ve tedavi edilmesi mümkün olduğu halde bu yapılmadığı için birçok Dikkat Eksikliği hastaları başka psikiyatrik sorunlar da yaşamaktadır.
Eşlik Eden Sorunlar
Çocuklar ve erişkinlerle yapılmış çalışmalarda görülmüştür ki, Dikkat Eksikliği tedavi edilmediği zaman beraberinde şu psikiyatrik rahatsızlıklar da görülebilmektedir:
Anksiyete bozuklukları (Panik bozukluğu, Obsesif Kompulsif bozukluk, Tik bozukluğu) Çoğunlukla kadınlarda görülen bu bozukluklar Dikkat eksikliğine bağlı sorunlarla birlikte sık görülmektedir. Dikkat Eksikliği kişinin davranışlarını, duygularını, ilişkilerini yönetmesini zorlaştıran bir sorundur. Çocukluk çağından beri zorlukları yaşamışlardır ve onlarla başa çıkma becerilerini engelleyen temel nöropsikiyatrik bozukluklara sahiptirler. Bu durum da erişkin dönemde kişinin kendine güvenini ve özsaygısını kaybetmesine yol açabilir. Bu duygusal sıkıntılar, farklı kaygı bozukluklarına yol açabilir.
Duygudurum bozuklukları (Depresyon, Distimi, Bipolar) Dikkat Eksikliği sorunu olan kişiler farklı Depresyon türlerine yakalanma riskine daha eğilimlidir. Hayatta yaşadıkları başarısızlıklar ve kayıplar kadar beyinlerindeki sıkıntılı durum sebebiyle duygularını yönetememeleri de bunda etkili olur.
Karşı gelme bozukluğu. Üstlerine karşı hep olumsuz tavra sahip olmaktır. Kendisine görev verilmesine veya sorumlulukların hatırlatılmasına karşı şiddetli tepki göstermek. Tartışmacı ve savunmacı olmak; çoğu zaman makul isteklere ve kurallara uymayı reddetmek. İnsanları kızdıran davranışları kasıtlı olarak göstermek. Suçlayıcı, kızgın veya dargın olmak. Bu kişiler fiziksel saldırganlıktan çok ısrarlı biçimde sınırları zorlama ve sözel saldırganlık şeklinde tavırlar sergiler.
Davranım bozukluğu. Saldırganlık, kavgacılık, hırsızlık gasp gibi suçları işleyebilmektir. Bu bozukluk genellikle çocukluk çağında başlar. Ailevi yönden sıkıntılı çocuklarda daha çok görülür. Okul yıllarında kabadayılık, çete kurma, kavga başlatma, saldırganlık ve yaralama gibi suçlarla başlar. Kızlarda, yüksek IQ oranına sahip olanlarda ve ailevi durumu iyi olanlarda daha hafif seyreder. Bunlarda saldırganlık fiziksel değil farklı şekildedir. Mesela dolandırıcılık, hilekarlık ve benzeri suçlar daha çok görülür.
Tedavi Edilebilir
Kişilerin birçok sıkıntılar yaşamasına ve yaşatmasına sebep olan bu sorunlar günümüzde etkili bir şekilde tedavi edilebilmektedir. Tedavi için öncelikle doğru teşhis konulmalıdır. Kendiniz veya yakınınızda şu özellikler görülüyorsa bir uzmana başvurup test yaptırabilirsiniz:
Düşünmeden konuşup, fevri davranıp sonrasında pişman olmak
Bir anda parlamak, öfke kontrolünde zorluk çekmek.
Telaşlı olmak, gereksiz bir paniğe kapılmak
Bir iş veya aktiviteden çabuk sıkılmak
Heyecan aramak ve riskli işler yapmak
Karşısındaki konuşurken sonuna kadar dinlemekte zorlanmak, detaylara inilmesinden hoşlanmamak
Sabahları işe geç kalmak, işleri sürekli ertelemek, işleri bir türlü sıraya koyamamak
Anahtar, cep telefonu, cüzdan gibi sık kullanılan eşyaları kaybetmek veya sık sık yanınıza almayı unutmak.
Bu sorunlar devamlı ise ve hayatını olumsuz etkiliyorsa bir uzmana başvurun. Herkesin dikkat ve konsantrasyon seviyesi aynı değildir ama eğer duygu ve davranışlarınızı bozan, hayatınızı olumsuz etkileyen bir seviyedeki eksikliğini tedavi etmek en doğrusudur.
Dikkat Eksikliğini Nöropsikiyatrik bir bozukluk olması sebebiyle ilaç kullanımı olmadan yapılan bir tedavi yeterli olmamaktadır. İlaca ek olarak uygulanacak diğer yöntemler ilacın etkinliğini daha da arttırmaktadır.
İlaçların erişkinde tıbbi ve ruhsal eş tanıları gözeterek planlanması gereklidir. Uzman psikiyatristler tarafından tanı/teşhis koyulduktan sonra çeşitli antidepresanlar veya sentetik uyarıcılar reçete edilebilir. Dikkat Eksikliği ilaçları, ileri düzey dikkat problemi olanlar için önerilmektedir. Bundan sonra sıra sorun odaklı, yapılandırılmış bilişsel davranışçı psikoterapileri tedaviye eklemeye gelmektedir.
Uzman psikologlar yardımıyla uygulanan bilişsel-davranışçı terapide hastada kendi durumunu anlaması ve düzeltmesi için çeşitli görevler verilir ve doğru alışkanlıklar kazandırılır.
İlaç kullanmak istemeyen, ilaç kullanacak boyutta şikayetleri olmayan ve kendi imkanlarıyla dikkat eksikliğini yenmek isteyen kişilerin en iyi tercihi kendi alışkanlıklarını düzenlemek olacaktır. Örneğin şeker kullanımını azaltmak ve beyin için faydalı gıdalara yönelmek dikkat eksikliğine iyi gelir.
Egzersiz olarak da spor faaliyetleriyle ilgilenmek ve beyin egzersizleri yapmak dikkat eksikliğine iyi gelir.
Dikkat Eksikliğinin türüne ve birlikte görülen sorunlara bağlı olarak yapılabilecek birçok şey vardır. Mesela unutkanlık sorununa, not tutma, hatırlatıcı alarm kurma gibi yöntemler ile çözüm aranabilir. Dağınıklık insanın dikkatini olumsuz yönde etkileyeceği için eşyaları düzenlemek ve hep aynı yere koymak faydalı olabilir. Alışverişe çıkarken evde ne olup olmadığına dikkat ederek bir eksik listesi yapmak sorun yaşamanızı engeller.
Zamanı yönetmek için kendinizi eğitmeniz faydalı olur. Her işe belli bir zaman ayırmak, bir işi yarım bırakıp diğerine geçmemek, dikkatinizi dağıtan internet ve benzeri oyalayıcı şeylerden uzak durmak çözüm olabilir.