Çocuklara Kitap Okuma Alışkanlığı Kazandırmak

ÇOCUK EĞİTİMİ
Gülistan Araştırma

Kitap okuma alışkanlığı her yaşta insan için çok faydalı bir alışkanlıktır. Düzenli olarak kitap okuyan insanlar kelimelerin altındaki derin anlamları fark etme konusunda gelişir. Hem kendini daha iyi ifade eder hem de karşısındaki kişiyi daha iyi anlar.
Kitap okuyan kişilerin beyninde yeni nöron bağları geliştiği görülmektedir. Bu da zekanın geliştiğini ve kapasitesinin arttığını göstermiştir. Kitap okumak hafızayı da geliştirir.
Kitap okuma bilhassa çocuklarda dikkat süresinin artmasını, odaklanmayı kolaylaştırıp güçlendiren bir faaliyettir. Çocuklar kitap okudukça bilgi birikimleri artarken düşünme, problem çözme ve çeşitli yeteneklerini geliştirme fırsatlarına sahip olur. Bunun yanı sıra kitap, çocukların kişilik gelişimine katkı sağlamakta, duygusal ve ruhsal ihtiyaçlarının karşılanmasında da önemli ölçüde etki etmektedir.
Kitap okumanın stresi azalttığı ve psikolojik sağlığa faydalı olduğu da görülmüştür. Kısacası kitap okumanın faydaları saymakla bitmiyor.
Bir müslüman için dini ahlaki konuları öğrenmenin yolu da iyi seçilmiş kitapları okumaktan geçiyor. Ömrünü faydalı bir şekilde geçirmenin yolu kitap okumaktan geçiyor.
Zamanımızda çocuklar teknoloji ile çok erken yaşta tanışırken kitapların renkli dünyalarıyla tanışmaları geç kalabiliyor.
Kitap dijital araçlara nazaran dikkat çekici gelmiyor. Oysa çocuğun pasif bir şekilde seyreden değil düşünen, fikir üreten, düşündüğünü ifade edebilen ve doğru ile yanlışı ayırt edebilen şahsiyetler olmasının yolu çocukluk çağında kitap okuma alışkanlığını kazanmasından geçiyor.
Çocuk ve gençlerin karakter gelişimi için, okuyan, bilgiye önem veren ve öğrenmeyi seven kişiler olarak yetişmeleri çok önem taşıyor.
Elbette zamanımızda kolayca zevk veren eğlenceler varken çocuklara kitap okumayı sevdirmek kolay olmuyor. Peki anne babalar olarak ne yapmalı?
Erken Yaşta Alıştırmalı
Her şeyden önce unutulmamalı ki çocuklara güzel alışkanlıkları kazandırmanın yolu erken yaştan itibaren ilgilenmek. Onlara kitap sevgisi kazandırmak için hiçbir yaş erken değil. Henüz okuma yazma bilmediği dönemde dahi resimli kitaplara bakması ve annesinin okuduğu masalları dinleyerek ilgi duyması sağlanabilir.
Bebeklerin bile kendilerine gösterilen kitaptaki resimlere bakabildiği biliniyor. Konuşmaya yeni başlamış çocuklara kitap okunduğu zaman kelime haznesinin gelişmesine katkı yapabiliyor.
Çocukluk döneminde beyin hızla gelişir. Çocuklar meraklıdır ve yeni şeyler öğrenmeye elverişli bir yapıya sahiptir. Bu sebeple daha erken demeyip çocukların dil gelişimine yardımcı olmalıdır.
Dil gelişiminin hem zeka gelişimine hem duygusal gelişime büyük katkısı vardır. Çocuk ağlamak, huysuzluk etmek gibi bebeksi davranışlardan dil gelişimi sayesinde kurtulur. Konuşma becerisi geliştikçe kendine güveni artar.
Dil haznesi zengin olan çocuk eğitim hayatı boyunca zorluk çekmez. Okul yıllarından sonra da daima kendini geliştirmeye açık olur.
Dil gelişimine katkıda bulunmanın yolu da henüz okuma bilmedikleri yaşlarda bile onlara kitap okumaktır.
Küçük çocuklara ilk zamanlar en iyisi ilgilerini çekecek kısa hikayeler ve masallar okumaktır. Zaten çocuklar anne babalarının onlara zaman ayırmasından hoşlanır. Günde on beş dakika ayırıp masal kitabı okumak iyi bir etkinlik olacaktır.
Yedi yaşından küçük çocukların dikkatlerini uzun süre yoğunlaştırmaları beklenmez. Bu sebeple masallar kısa olmalıdır. Ayrıca çocukların çoğu heyecan verici hikayeleri severler.
Özellikle bazı çocuklar hareketli oldukları için oturup kitap dinlemekten sıkılabilirler. Onların bir yandan koşup oynarken bir yandan da sizi dinlemesine anlayış gösterin. Böyle çocuklar heyecanlı ve sürükleyici olaylara ilgi duyarlar. Onların yapısına uygun konular seçin. Zamanla okuduğunuz konu ilgisini çekince birlikte oturup resimlerine bakabilirsiniz.
Hareketli çocuklara hikâye okurken kuru, durgun bir sesle okumayın. Tiyatro canlandırması gibi sesinizi değiştirin. Özellikle hareketli ve neşeli canlandırmalar yapın. Hatta istiyorsa çocuğunuza masalda geçen olayların taklidini de yaptırabilirsiniz.
Bazı çocuklar ise sevgiye düşkündür. Böyle çocuklara kitap okuma faaliyetini sevdirmek için çocuğunuzun sevdiği bir pozisyonu tercih edin. Mesela çocuğunuzu kucağınıza oturtup, resimlerine birlikte bakarak masal okuyabilirsiniz. Böylece çocuk sizin kucağınızın sıcaklığında kitap dinlemenin zevkine varacaktır. İleride de kitap okumak ona hep sevgi ve ilginin sıcaklığını hatırlatacaktır.
Çocuğa kitap okumak için doğru zamanı seçmek önemlidir. Mesela çocuğunuz oyuna dalmışken onu oyunundan kopararak kitap okumak hoşuna gitmez. Sizden alaka beklediği zamanlarda “Sana masal okuyayım mı?” demek daha uygun olur.
Her gün belli bir okuma saati uygulamak da pratik bir yöntemdir. Mesela akşamları yatağına yatırdığınızda uykusu gelinceye kadar sakinleştirici bir hikâye okuyabilirsiniz.
Çocuklar genellikle sevdikleri masalları tekrar tekrar dinlemeyi severler. Bu sebeple bıkıncaya kadar tekrar edebilirsiniz. Tekrar tekrar okudukça iyice öğrenecek, hatta bazı kısımlarını ezberleyecektir. Sonra o kısımları anlattırabilirsiniz. Böylece hafızasını kullanma ve ifade etme yetenekleri gelişir.
Kitap okuma alışkanlığı; çocuğun okumayı öğrendikten sonra bunu zevk alarak sürdürmeleriyle mümkündür. Bunun için de akıcı bir şekilde okumayı ne kadar erken öğrenirlerse o kadar iyi. Okumakta zorlanan, kekeleyerek okuyan bir çocuk elbette okumaktan zevk almaz.
Anne babaların 4-5 yaşlarından itibaren çocuklara harfleri ve kelimeleri tanımalarını kolaylaştıran yapbozlar ve alfabeli oyuncaklar almaları faydalı olur. Çocuğun harflere aşinalık kazanması yetmez, asıl kelimeleri görünce tanıması gerekir. Bunun için çocuklarla dolaşırken tabelaları, afişleri okumasını isteyebilirsin. Okuyabildikçe aferin diyebilirsiniz.
Çocuğunuz okumayı öğrendiğinde sevdiği kitapları kendisi de okuyabilir. Evde renkli, resimli, dili hafif ve konuları basit olan kitaplar bulundurun.
Ailenin evde bir kitaplık oluşturması, herkesin kitaplarının olması, okumaya zaman ayrılması çocuğa güzel örnek olur. Alışverişe gidince çocuğa hep oyuncak değil kitap almak da faydalıdır.
Ailenin bir araya gelip sohbet ettikleri zaman boş dedikodular değil okudukları kitaplardan bahsetmeleri çok geliştirici bir faaliyettir.
Çocuğunuza aile ortamında söz hakkı verip, “Sen hangi kitabı okuyorsun? Bize de anlatsana…” demek onu okumaya teşvik eder ve kişiliğini geliştirir.
Başka kişilerle sohbet ederken de okuduğunuz kitaplardan bahsedin. Çocuğunuzun okuduğu kitaplardan söz edip onu takdir edin. Okuduğu kitapları ortamlarda anlatmasını isteyin. Anlattığı konulara ilgi göstererek dinleyin.
Çocuğunuza kitap alırken gözünün korkmaması için ilk zamanlar ince kitapları ve hikâyeli anlatımları tercih edin. Çocuğunuz hikâyedeki bazı kelimeleri anlayamayıp size sorarsa alaka gösterin. Biliyorsanız anlatıp öğretin. Bilmiyorsanız birlikte sözlüğe bakın. İnternette de sözlükler var. Böylece kelime haznesini zenginleştirme yolunu öğretin.
Okuma alışkanlığı olan bir çocuk okul hayatında kendisinden okuma-yazma, etkili dinleme ve anlatma yapması istendiğinde zorlanmaz. Kolayca başarılı olur ve okulu sever. Aksi halde okulda başarısız oldukça eğitim hayatından soğur.
Önemli bir konu okumayı hayatın bir parçası ve bir temel ihtiyaç gibi görmektir. Anne babasını kitap okurken, yeni kitaplar alırken gören bir çocuk, okumanın temel bir ihtiyaç olduğunu düşünür. Okudukça anlayışı gelişir, okumaktan, öğrenmekten zevk alır.
Okumaya alıştıkça daha uzun süre dikkatini yoğunlaştırır, daha fazla kelime ve konuyu anlar. Zihni açılır ve daha kolay öğrenir.
Bazı çocuklar arkadaş çevresinden çok etkilenir. Kitap okumayı sevdiği için onu dışlayan haylaz çocuklarla arkadaşlık etmek onu okumaktan uzaklaştırır. Bu sebeple çocuklarınızın arkadaş seçimine dikkat etmekte fayda var.
Çocuğunuz okul veya mahalle çevresinde güzel örnek olabilecek, okumayı seven, akıllı çocuklara dikkat edin. Onlarla ilişki kurmanın yollarını arayın. Onların kendi aralarında okuma grupları oluşturmalarını sağlamaya çalışın. Bunun için aileler işbirliği yapabilirler. Mahallenin camisi, kur’an kursu, dergah, vakıf, dernek ve benzeri yerlerinde çocuklara kitap okuyup anlatma yarışmaları yapılabilir. Buralarda ağabeyler liderliğinde okuma kulüpleri kurulabilir. Fazla kitap satın alamayan öğrencilerin yararlanabileceği, kitap ödünç alabileceği kütüphaneler oluşturulabilir. Çocukların birbirleriyle kitaplarını değiş tokuş etmeleri sağlanabilir.
Çocuğunuzun soğumaması için eğer bazı kitapları okumak istemiyorsa zorlamayın. Büyük ihtimalle üslubu sıkıcı gelmiştir veya konusuna hiç aşinalığı yoktur. Onları bir yıl süreyle ortadan kaldırın.
Bu arada o konuları kavraması için daha kolay anlaşılır, daha hafif dile sahip ve merakı kamçılayan sürükleyici kitaplar alın. Onları okuduktan sonra o konulara aşinalık kazanacaktır. Ondan sonra önceden satın aldığınız kitabı tekrar verin.
İslam’ın İlk Emri: “Oku”
Okumak dini ve ahlaki bilgileri edinmek için de çok önemidir. İslam dini ilim dinidir. Allah-u Zülcelâl’in Peygamber efendimiz sallallahu aleyhi ve selleme indirdiği ilk ayetler “Oku!” diye başlar. Dinimizde imanımızın sahih ve amellerimizin geçerli olması için doğru ilim sahibi olmak gerekir. İnsan ancak ilim sayesinde hayatına doğru şekilde yön verebilir.
Çocuğun dini, ahlaki konuları anlayabilmesi için belli bir anlayış seviyesine sahip olması gerekir. Daha önce hiç dini konularda okuma yapmamış çocuk manevi kavramlara aşinalık kazanmadığı için o kelimelere rastlayınca anlamakta zorlanır ve okumaktan sıkılır. Oysa manevi konularda kitap okuyan çocuklar o kavramları tanır ve anlar. Anladıkça da önemini kavraması zor olmaz.
Bunun için çocuklarımızı erken yaşlardan itibaren Cuma namazına, sohbetlere götürüp hutbe ve sohbet dinlemeleri faydalı olur. Böylece çocuklarımız dini konulara ve kelimelere aşinalık kazanır.
Çocukların ahlaki ve manevi konuları sevmesinde önce çocuğun anlayabileceği seviyede ve severek okuyacağı, hikayeli bir üsluptaki kitaplarla işe başlamalıdır.
Dini ve manevi bilgileri, kıssa ve menkıbe kitapları vasıtasıyla öğretmek etkili bir yöntemdir. Rabbimiz Kur’ân-ı Kerim’de Peygamber kıssalarını anlatarak bize ders verdiği gibi biz de çocuklarımıza Peygamberlerin, ashabın, Evliyaların ve İslam tarihinden önemli şahsiyetlerin hayatını anlatan eserleri okutabiliriz.
Müslümanlar dini manevi konular yanında hayatın her sahasında da doğru bilgileri okuyup kendilerini iyi yetiştirmelidirler. Okuyan insanlar olaylara geniş bir açıdan bakabilir, farklı yönlerden inceleyebilirler.
Biz Müslümanlar gelecek nesillerimizi, üzerimizde oynanan oyunları fark edebilecek şekilde yetiştirmeliyiz. Bunun için de iyi seçilmiş eserler okuyarak aklımızı doğru bilgi ile beslemeliyiz.