Nefsini Tezkiye Eden Felaha Erer

Allah-u Zülcelâl, bir ayet-i kerimede nefis hakkında
şöyle buyuruyor:
“Nefse ve onu en güzel bir biçimde şekillendirene;
sonra ona fücur ve takvasını ilham edene
yemin olsun ki, muhakkak nefsini arındıranlar
kurtulmuştur. Onu günahlarla örten de,
hüsrana uğramıştır” buyurur. (Şems, 8-10)
Tasavvuf alimlerinin çoğuna göre nefis, insanın
bedeninde canlılığın, isteklerin, çeşitli duyguların
kaynağı olan bir melekedir. Âlimlerin
çoğunluğu nefsi aklın zıddı olarak tarif etmişlerdir.
Akıl, kendisine verilen ilmi alıp, düşünüp tezekkür
ve tedebbür etme kabiliyetine sahiptir.
Nefis ise akıl dışı dürtülerle ve türlü vehimlerle
doludur. Bu sebeple insanın iç âleminde kontrol
daima akılda olmalıdır.
Peygamber efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem
bir hadis-i şerifinde buyuruyor ki:
“Akıllı kimse, nefsini hâkimiyeti altına alıp
ölümden sonrası için çalışandır. Aciz de, nefsini

hevasının peşine takan ve Allah’tan (kuru kuruya)
temennide bulunan kimsedir.” (Tirmizî, Kıyamet 26,)
Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellemin bu özlü nasihatinde
birbirine zıt iki insan tipinden bahsediliyor.
Birincisi kendi nefsine söz geçiren, ahiret için
yapılması gereken her şeyi yapan, iradesi kuvvetli,
gayretli insan tipi. İkincisi ise nefsine yenik düşmüş,
onun arzuları peşinde sürüklenen ve ahiret
hakkında sadece aldatıcı hayal kuran kimse.
Aklı Allah-u Zülcelâl’in indirdiği ilim ve hikmetle

kuvvetlendirip, nefsin üzerinde hakimiyet sağlamak
icap eder. İşleri nefsin temayülüne bırakmak
çok tehlikelidir. Çünkü nefis bir anlık zevk
uğruna insanı iki cihanda rezil rüsvay eder.
Peygamber efendimiz sallallahu aleyhi vesellem:
“Cennet çepeçevre nefsin hoşuna gitmeyen
şeylerle sarılmış, Cehennem de bedeni arzu iştahları
kabartan şehvetle kuşatılmıştır”(Buhari, Rikak
28; Müslim, Cennet, 1) buyuruyor.
Nefis, kendi içinden yükselen arzuların onu nasıl
bir felakete götüreceğinden habersizdir. Kuran-ı
Kerim’de Hz. Yusuf aleyhisselam, nefis hakkında,
“Ben nefsimi savunmaya girişmem çünkü
nefis kötülüğü şiddetle emredicidir,(emmare).
Ancak Allah’ın rahmet ettiği kimseler hariç.” (Yusuf
53) demektedir.
Yusuf aleyhisselam, kendisine rüya tabirleri, hadiselerin
tevili gibi sırlı ilimler ve hikmet verilmiş
bir Peygamberdir. Nefsin “emmare” olduğu,
yani emretmeyi pek sevdiği ve hep kötülüğü
emretmeye eğilimli olduğu bilgisi, bizzat Yusuf
aleyhisselamın dilinden aktarılmaktadır ki, bu
bilginin ne kadar mühim bir hakikat olduğu anlaşılsın.
Çünkü Yusuf aleyhisselam, bu ilme erişinceye
kadar çok badirelerden geçmiştir. Onun o zorlu
imtihanlardan geçerek öğrendiği ilmi Kuran-ı
Kerim’i okumakla biz kolayca elde etmiş oluyoruz.
Bu da Allah-u Zülcelâl’in Muhammed ümmetine
olan büyük rahmeti ve ikramıdır.
Böylece anlıyoruz ki insanoğlunun kendi nefsini
her yönüyle bilmesi, onun iki dünyada da selamete
kavuşması için çok önemlidir. Çünkü insan
nefsini tanımazsa, onun hislerini ve dürtüklemelerine
uyarak büyük yanlışlara ve felakete sürüklenir.
Ali İbn-i Ebu Talib kerremallahu veche şöyle buyurdu:
“Nefsimle ben, koyun sürüsü ile çobanına benzeriz.
Çoban, sürüyü hangi tarafa toplarsa diğer
taraftan dağılır. Nefsinin azgınlıklarını terbiye
eden, rahmet kefenine sarılarak, azizlerin toprağına
defnedilir. Bunun aksine kalbin iyiliklerini
öldüren kimse de lanetlenmiş kefene bürünerek,
azap göreceği toprağa defnedilir.”

İşte akıl daima bir çobanın koyun sürüsünü gözetip,
uçurumlardan, canavarlardan muhafaza
edip, güzelce gütmesi gibi nefsin üzerinde murakıp
olmalıdır.

Nefis Uyuşur Ama Ölmez

Nefsi kontrol altında tutabilmek için de onun
isteklerini yapmamak, ona istediklerini vermemek,
kuvvetlenmesine fırsat tanımamak icap
eder. Nefis, eline imkan geçtiği zaman firavun
gibi olur. Hiçbir kural, kaide tanımak istemez.
Hatta başkalarına da hükmetmek ister. Nitekim
Firavun’u peşinden sürüklemiş ve en sonunda:
“Ben sizin en yüce Rabbinizim!” (Naziat; 24) dedirtmiştir.
Eline aynı imkan ve fırsatlar geçse pek çok kişinin
nefsi Firavun’un istediği şeyleri ister. Eline fırsat
geçmediği sürece nefis siner, küçük isteklerle
meşgul eder. Bu haline aldanmamalı, küçük isteklerine
bile fırsat tanımamalıdır. Çünkü o isteklerini
yapa yapa güçlenmesine izin verilmiş olur.
Mevlânâ Celaleddin Rumi rahmetullahi aleyh’nin
ifadesiyle, nefis, kışın karlar altında kalmış, donmuş
ve uyuşuk yılana benzer. Onun anlattığı bir
hikâyede cahil ve gafil bir adam, dağda bulduğu
uyuşuk bir yılanı ölü zannederek bineğinin
terkisine koyup şehre getirmiştir. Halbuki o ölü
zannettiği yılan, güneş sıcağından canlanınca sahibini
boğuvermiştir.
İşte insan, nefsine emniyet eder, bir şey olmaz
zannederek nefsin arzu ve şehvetlerini dürtükleyecek
ortamlara girerse o uyuşuk zannettiği
nefsi uyanıverir ve sâhibini felakete sürükler. O
yüzden hiçbir insan nefsinden emin olmamalıdır.
Nefis sadece arzu ve isteklerin değil, çok daha
derin duyguların da kaynağıdır. Gerçekten de;

nefiste çok derin duygular, arzular, ihtiyaçlar
ve bunlar sebebiyle ortaya çıkan farklı türde
kaygılar ve bunalımlar vardır. Kuran-ı Kerim’de
nefsin bu halleri hakkında pek çok ayet-i kerime
vardır. Bunlardan birkaçına göz atacak
olursak:
“Gerçekten insan pek tamahkâr ve dar gönüllü
yaratılmıştır.” (Mearic, 19)
“İnsan hayrı istediği gibi şerri de ister. İnsan
pek acelecidir.”(İsra, 11)
“İnsanlardan kimi de Allah’a, bir ucundan
ibadet eder. Eğer kendisine bir hayır gelirse
onunla huzur duyar ve eğer başına bir kötülük
gelirse yüzüstü döner…” (Hac, 11)
“Biz insana katımızdan bir rahmet tattırdığımız
zaman ona sevinir. Ama ellerinin işledikleri
yüzünden başlarına bir kötülük gelirse işte o
zaman insan pek nankördür.”(Şura 48)
“Allah sizden (yükünüzü) hafifletmek ister.
Çünkü insan zayıf yaratılmıştır.(nisa 28)
İşte insanın iç dünyasında, nefsinde duyduğu
bu karmaşık duygular, inişli çıkışlı haller,
insanın bu dünya hayatında yapması gereken
vazifelere engel olmakta ve onu doğru yolda ilerlemekten alıkoymaktadır…