Karaciğer Yağlanması ve Korunma Yolları

SAĞLIK

Mertkan KARACA

Son zamanlarda sıkça duyduğumuz bir sağlık sorunu da karaciğer yağlanmasıdır. Bazen yağlı karaciğer hastalığı, karaciğer büyümesi, karaciğer enzimlerinin yüksek çıkması gibi ifadeler de karaciğer yağlanmasıyla ilişkili sağlık problemlerini ifade eder.

Vücudumuzun laboratuvarı diyebileceğimiz karaciğerde, çok sayıda kimyasal faaliyetler gerçekleştirilir. Vücudumuzda önemli görevleri olan ve hayati fonksiyonları yerine getiren bir organımız olduğu için karaciğer sağlığının korunması çok büyük öneme sahiptir.

Karaciğer hücrelerinde normalden fazla yağ toplanması durumuna tıp diliyle hepatosteatoz halk arasında ise karaciğer yağlanması denilir. Karaciğerde yağlanma ile birlikte iltihaplanma varsa bu duruma Steatohepatit denilir. Karaciğer yağlanması iltihaba zemin hazırlayabilir.

Bu sağlık sorununun nedenleri arasında alkol tüketimi ve bazı ilaçların yan etkileri başta gelir. Alkol alışkanlığı önce karaciğerde yağlanmaya sebep olur. Sonrasında ise siroz hastalığı görülür.

Ancak günümüzde alkole bağlı olmayan, şişmanlık, hareketsiz hayat ve yanlış beslenme gibi sebeplerden kaynaklanan hepatosteatoz oranı da artmaktadır. Bunların yanı sıra Hepatit C, yani Sarılık gibi bazı enfeksiyon türleri, çeşitli ilaçların yan etkileri, bazı toksinlere maruz kalınması ve genetik faktörler karaciğer sağlığı için başta gelen tehditlerdir.

Çocukluk çağından itibaren görülebilen bu durumun bütün toplumda görülme oranı %20-30 civarındadır. Yaş ilerleyip vücut kitlesi arttıkça ve diyabet gibi metabolik sendrom hastalıkları görüldükçe karaciğer yağlanması görülme riski artar. Erkeklerde kadınlardan biraz daha fazla görülür.

Sağlıklı Beslenme ile Korunmak Mümkün

Son yıllarda karaciğer hastalıklarının görülme sıklığının artmasında endüstrileşme ile birlikte artış gösteren sağlıksız beslenmenin de etkisi büyüktür. Vücutta yakılması çok zor olan trans yağlar, (margarinler ve kızartma yağları) nişasta bazlı şeker başta olmak üzere rafine gıdalar ve bunların çokça kullanıldığı hazır gıdalar karaciğer sağlığı için çok zararlıdır.

Bazı ilaçlar da karaciğer yağlanmasına ve tahlillerde karaciğer enzimlerinin yüksek çıkmasına sebep olur. Diyabet hastalığı, hem bu hastalığa sebep olan şişmanlık sebebiyle hem insülin düzensizliği hem de diyabet ilaçlarının yan etkileri sebebiyle karaciğere zarar verir.

Bazı ağrı kesiciler de karaciğer yağlanması yapan ilaçlar arasındadır. Hatta gereksiz yere A vitamini kullanmak bile karaciğerde yağlanmaya sebep olabilir. Bu sebeple ilaç kullanmadan önce karaciğerimizin durumunu öğrenmek en doğrusudur. Bilhassa ileri yaşlarda akılcı ilaç kullanımı çok önemlidir.

Gıda zehirlenmeleri, bilhassa zehirli mantarlar her yaştan insanda karaciğer yetmezliğine neden olabilir. Mantar zehirlenmesi nedeni ile hayatını kaybeden insanlar olmaktadır. Zehirli mantarı diğerlerinden ayırt etmek zor olduğu için çok iyi bilmeyen kişiler kültür mantarı dışında mantar toplayıp tüketmemelidir.

Genç yaşta ortaya çıkan karaciğer yetmezliklerinin sebebi, doğuştan gelen bazı genetik metabolizma bozuklukları ile ilgili olabilir. Mesela demir metabolizması bozukluğu, bakır metabolizması bozukluğu gibi…

Erken Teşhis Fayda Sağlar

Karaciğer yağlanması sinsi bir hastalıktır, ancak ileri safhalarda farkedilir. İltihaplanmaya veya siroza sebep oluncaya kadar herhangi bir belirgin semptoma neden olmaz. Bu noktaya geldikten sonra karnın sağ üst tarafından şiddetli ağrı veya kişinin aşırı yorgunluk hissetmesi gibi belirtiler verir.

Bazı nadir vakalarda ciltte çeşitli belirtiler görülebilir. Kaşıntı ve kaşıntıya bağlı olarak gelişen kızarıklıklar meydana gelebilir. Karaciğer büyümesi çoğu kez başka bir rahatsızlığın araştırılması sırasında fark edilir. Ailede karaciğer hastalığı varsa ve bir süredir diyabet gibi diğer sağlık sorunları yaşıyorsanız karaciğer sağlığınızı kontrol etmeniz önemlidir.

Karaciğer enzimleri değerlerinin yüksek çıkması, karaciğer iltihabının işaretlerindendir. Doktor tarafından istenen alanin aminotransferaz testi (ALT) ve aspartat aminotransferaz testi (AST) testlerinde karaciğer enzimleri kontrol edilir ve buna göre doktorunuz bir teşhis koyabilir.

Eğer enzim değerleri yüksek çıkarsa iltihabın nedeninin belirlenmesi için ek testler yapılması gerekecektir. Bunun için Ultrason muayenesi, Bilgisayarlı Tomografi (BT) veya Manyetik Rezonans Taraması (MRI) testleri gerçekleştirilebilir. Bu yöntemlerin yanı sıra karaciğer sertliğini ölçmek için düşük frekanslı ses dalgaları kullanan titreşim kontrollü geçici elastografi ya da Fibroscan testinin yapılması da mümkündür. Bu testler sayesinde karaciğer üzerindeki yara izleri kontrol edilebilir.

Karaciğer biyopsisi, karaciğer hastalığının ne kadar ağır olduğunu belirlemenin en iyi yolu olarak kabul edilir. Karaciğer biyopsisi sırasında, lokal anesteziyle uyuşturulan bölgeden doku örnekleri alınır ve incelenir. Bu test sayesinde karaciğer yağlanmasının yanı sıra karaciğerde sertleşme ve yara dokusunun oluşması belirlenebilir.

Günümüzde karaciğer yağlanması hastalığını tedavi etmek için herhangi bir ilaç bulunmamaktadır. Ancak birçok vakada, yaşam tarzında yapılacak değişiklikler karaciğer yağlanmasını tersine çevirebilir.

Kilo Vermeli

Karaciğer yağlanmasının türüne göre doktor tarafından alkolün bırakılması, kilo vermek için adım atılması ve beslenme tarzında değişiklik yapılması önerilir.

Aşırı kalori içermeyen, doymuş ve trans yağların düşük olduğu besin açısından zengin bir diyet ile beslenilmesi gereklidir.

Haftanın en az dört günü, günde 30 dakika egzersiz yapılması tavsiye edilir. Sadece karaciğer yağlanması olan hastalarda seyir iyi huyludur ve siroza ilerleme riski düşüktür.

Yapılan araştırmalara göre bir hasta kilosunun yüzde 10’unu verirse karaciğer hastalıkları gerilemektedir. Diyabet hastalığı varsa kan şekeri düzeyinin belirli sınırlarda tutulması, kolesterol varsa yine diyet ve ilaçlarla düşürülmesi hastanın karaciğer yağlanması sorununu azaltabilir. Böylece hastanın karaciğeri düzelebilir.

Eğer hastalık ilerlerse son çare karaciğer nakli olabilir. Karaciğer yağlanması olan hastalar nakilde de özel bir grubu oluştururlar çünkü kilolu hastalar karaciğer nakli de görece zor olmaktadır. Bu hastaların zayıflaması önceliklidir. Hastalık ilerlemeden diyet ve egzersizle kilo vermek öncelikli hedef olmalıdır.

Faydalı Gıdalar

Bol su içmek karaciğeri temizlemenin en iyi yollarından biridir.  Günde 6-8 bardak su içmek karaciğerin yanı sıra böbreklerin temizlenmesine ve kilo vermeye de yardımcı olur. Su içmenin sağlığa birçok yararı vardır.

Karaciğeri temizlemek için yeşil çayın da çok faydalı olduğu kanıtlanmıştır. İçeriğindeki kateşin doğal olarak kanser ile savaşır ve karaciğerde biriken yağların çözülmesine yardımcı olur.

Türk Kahvesi

Karaciğer için en faydalı içecekler arasında kahve gelmektedir. Günde üç fincanı aşmamak şartıyla kahve içmek karaciğer enzimlerinin düşmesinde etkilidir. Kahvede bulunan klorojenik asit antioksidan etkiye sahiptir ve iltihap azaltıcı özellik taşır. Aynı zamanda glukoz intoleransını da düzeltir. Hatta kahvenin metabolik sendrom ve diyabet üzerine de olumlu etkilerinin olduğu birçok çalışmada kanıtlanmıştır.

Sulu Meyveler

C vitamini başta olmak üzere vitamin, mineral ve antioksidanlar açısından zengin olan meyveler de çok faydalı olur. Bilhassa şeker oranı düşük, su, lif ve antioksidant oranı yüksek olan kiraz, vişne, çilek, kara dut, nar, yaban mersini, greyfurt gibi meyveler ve suları karaciğerin doğal olarak temizlenme sürecine yardımcı olur.

Greyfurt ayrıca glutatyon ve antioksidanlar sayesinde serbest radikalleri nötralize ederek karaciğeri güçlendirir. Glutatyon ağır metallerin temizlenmesine yardımcı olur. Ancak eğer ilaç kullanıyorsanız bu meyve bazı ilaçlar ile etkileşime geçebilir. Bu nedenle kullanmadan önce doktorunuza danışın.

Sebze Yemekleri

Zeytinyağlı sebze yemekleri, balık ve salata tercih edilmeli, kızartmalardan ve unlu mamullerden kaçınılmalıdır. Hazır gıdalardan şeker, nişasta ve yağ oranı yüksek yemeklerden uzak kalınmalıdır.

Çay şekeri, çikolata, bal, reçel, kola, gazoz gibi basit şekerli gıdalar tüketilmemelidir. Çünkü basit şekerler kan şekerinin hızlı yükselip düşmesine neden olur. Bunun yerine tam buğday unu, bulgur, makarna, baklagiller kana yavaş karışan lifli gıdalar önerilir.

Enginar da karaciğeri temizleyen sebzelerdendir. İdrar sökücü ve antioksidan özelliği bulunan enginar karaciğer hastalığının ilerlemesini yavaşlatabilir.

C vitamini, E vitamini içeren antioksidan içerikli yiyecekler karaciğere faydalıdır ve bunlardan tüketmeye gayret edin. Kuru baklagiller, turp, lahana, karalahana, Brüksel lahanası, karnabahar, brokoli, roka, tere, kırmızı pancar, havuç, sarımsak, limon, greyfurt, yeşil çay, zerdeçal, siyah üzüm, günde 1 avuca kadar ceviz, çiğ badem gibi çerezler örnek olarak verilebilir.

Kırmızı pancar da karaciğerin temizlenmesinde ve fonksiyonlarını yerine getirmesinde etkili olan başka bir güçlü yiyecektir. Flavonoidler ve beta karoten açısından zengin olan pancar karaciğer fonksiyonlarını geliştirmeye yardımcı olur. Ayrıca pancarda doğal kan temizleyicileri de bulunmaktadır.

Lahana, karnabahar, sarımsak soğan gibi sebzeler de sağlığa yararlı birçok özellik taşır. İçerdikleri sülfür bileşiklerinden olan glukosinolat, vücuttan zararlı kimyasalların ve toksinlerin atılmasına yardımcı olur.

Deve Dikeni Bitkisi

Deve dikeni bitkisi de karaciğer yağlanmasının tedavisinde etkili sonuçlar vermektedir.

Deve dikeni, detoks ve antioksidan özelliği olan iltihap giderici yabani bir bitkidir. Tohum ve yapraklarında bulunan silimarin özellikle karaciğerde biriken zehirli maddelerin atılmasını kolaylaştırır; safra üretimini artırır. Deve dikeninde bolca bulunan Silimarin, serbest radikal ve oksidatif strese karşı koruyucudur; bağışıklık sistemini güçlendirir.

Deve dikeni çay yapmak için kullanılabilir veya yaprakları pişirilerek tüketilebilir.

Antienflamatuar özelliği olan bütün bitki çayları ve sebze yemekleri karaciğerin temizlenmesinde fayda sağlayabilir.